تحقیق در مورد امام علی و قــرآن

دسته بندي : علوم انسانی » معارف اسلامی
مقـدّمــه
پژوهش گر جوياي رابطه ميان امام علي(ع) و قرآن کريم ، گاهي نوشتن و جمع آوري قرآن به اهتمام امام علي(ع) را مي کاود ، و گاهي به تفسير امام (ع) درباره شأن نزول و تأويل آيات قرآن مي پردازد، که آن حضرت ، خود ، فرمودند :
«سلوني عن کتاب الله فوالله ما من آيه الا انا اعلم ابليل نزلت ام بنهار، ام في سهل ام في جبل » [1[
«از من درباره کتاب خدا بپرسيد که به خدا سوگند هيچ آيتي نيست ، مگر آنکه مي دانم در شب نازل گشته است يا در روز، در دشت فرود آمده يا در کوه. »
گاهي نيز محقق، موضوع تجسم قرآن در علي (ع) را از بعد عقيده و رفتار بررسي مي کند، که پيامبر اکرم(ص) فرمودند :
«علي مع القرآن و القرآن مع علي لن يفترقا حتي يردا علي الحوض » [2[
«علي با قرآن است وقرآن باعلي، هرگز از هم جدا نشوند تا در حوض کوثر نزد من آيند. »
در بحث حاضر تنها به برخي از آيات نازل شده درباره آن حضرت (ع) ، که ما به آنها دست يافتهايم، اشاره مي کنيم ؛ زيرا خطيب بغدادي در تاريخ خود از ابن عباس
روايت کرده که سيصد آيه درباره امام علي(ع) نازل شده است. [3[
همچنين شبلنجي از ابن عباس نقل مي کند که آن مقدار از کتاب خداي متعال که درباره علي(ع) نازل شده ، درباره هيچ کس نازل نشده است. [4[
در مجموعه حاضر ، آياتي را که به گونه اي در ذيل عنوان امام علي (ع) در قرآن قرار مي گرفتند ، در8 بخش دسته طبقه بندي کرده ايم . در ذيل هر دسته به آياتي اشاره کرده ايم و آن گاه شأن نزول يا ماجرايي را آورده ايم که به اميرمؤمنان(ع) مربوط مي شده است. مدارک ما در اين بحث، مهم ترين مصادر تفسيري و روايي مکتب خلفا و اهل بيت(ع) است.
1- حضرت علي در قرآن
2- آيات قرآن کريم درباره امام علي (ع)
3- آيات قرآن درباره پيشگامي امام علي(ع) در اسلام
4- حضرت علی(ع) از نگاه قرآن، پیامبر(ص)، ائمه(ع) و شخصیتها
5- آيات قرآن درباره جهاد امیرالمؤمنین امام علي (ع)
6- فضائل حضرت علي(ع) از منظر آيات و روايات
7- آيات قرآن درباره دشمنان امام علي (ع)
8- آيات قرآن درباره مقام امیرالمؤمنین امام علي (ع) در قيامت

[1] . متقي هندي، علي، کنزالعمال، ج 2، ص 258-257.
[2] . حاکم نيشابوري، المستدرک علي الصحيحين، ج 3، ص124.
[3] . خطيب بغدادي، تاريخ بغداد، ج 6، ص 221.
[4] . شبلنجي حنفي، نورالابصار، ص 73.

هر چند در قرآن آياتي وجود دارد که به گفته شيعه و اهل سنت، جز بر عليو برخي از امامان: بر هيچ کس ديگري قابل انطباق نيست; همچون آية ولايت (مائده،55)، آية مباهله (آلعمران،61) و... ولي به جهت مصالحي نام آنان بصراحت در قرآن نيامده است. يکي از دليلهاي نيامدن نام امامان: در قرآن اين است که قرآن فقط کليات مسائل را بيان کرده و تبيين جزئيات آن، به پيامبر9 واگذار شده است. شخصي به نام ابوبصير ميگويد: از امام صادقپرسيدم: مردم ميگويند چرا از حضرت عليو اهل بيت او نامي در قرآن کريم نيامده است؟ امامفرمودند: به کساني که چنين اعتراضي ميکنند، بگوييد همان گونه که نماز در قرآن آمده، ولي سه يا چهار (رکعت) بودن آن مشخص نشده و پيامبر9 آن را براي مردم تفسير کرد; همچنين زکات (در قرآن) نازل شده، ولي مقدار آن مشخص نشده و رسول خدا9 آن را براي مردم تفسير کرد و... همين طور در قرآن نازل شده است که "أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الاْ ?َمْرِ مِنکُم;(نسأ،59) از خدا و رسولش و اولي الامر اطاعت کنيد." اين آيه دربارة علي و حسن و حسين: نازل شده و پيامبر9 فرمود: هر که من مولاي اويم، پس علي مولاي اوست. (يعني همان گونه که تفسير جزئيات نماز، زکات و حج به پيامبر9 واگذار شده که دستورهاي الهي را به مردم ابلاغ کنند، معرفي أوليالامر نيز به ايشان واگذار شده و پيامبر9 نيز آنها را به مردم معرفي کردند.) مثلاً وقتي اين آيه نازل شد جابربنعبدالله انصاري برخاست... امام صادقساير آيات و رواياتي را که در اين باره آمده بيان فرمودند.(ر.ک: اصول کافي، شيخ کليني;، ج 1، ص 286، مؤسسة الوفأ).

يکي ديگر از حکمتهاي نيامدن نام عليو اهل بيت: در قرآن اين است که در اين کتاب الهي، آياتي دربارة اهل بيت: نازل شده که بسان تصريح به نام آنان و بهتر از تصريح است; مانند آية 55 سورة مائده که ميفرمايد: "وليّ و سرپرست شما تنها خداوند و پيامبرش و افراد مؤمن هستند. افراد مؤمني که نماز برپاي داشته و در حال رکوع زکات ميدهند" دانشمندان شيعه و اهل سنت نقل کردهاند که فقط حضرت عليدر حال رکوع انگشتر خود را به فقير داد.(ر.ک: پيام قرآن، آيتالله مکارم شيرازي، ج، ص، انتشارات مدرسه اميرالمؤمنين.) در نتيجه تفاوتي نداشت که خداوند متعال بفرمايد: "سرپرست شما خداوند و رسولش و حضرت عليهستند يا اينکه صفاتي را از آن حضرت نقل کند که منحصر به فرد و فقط بر حضرت عليمنطبق باشد." و کسي که به دنبال حقيقت باشد از هر دو گفتار يک مطلب را ميفهمد; با اين تفاوت که اگر نام حضرت عليبصراحت در قرآن ميآمد، به احتمال قريب به يقين نااهلان قرآن را تحريف کرده، به سبب دشمني با آن حضرت و محو و حذف نام ايشان از قرآن، در قرآن دست ميبردند، چنان که تا مدتي تدوين احاديث پيامبر اکرمرا به همين منظور ممنوع کردند; ولي در صورتي که با ذکر اوصاف گفته شود، ديگر افراد نااهل دست به تحريف آيات قرآن نزده و ولايت اميرمؤمنان علينيز براي حقيقتجويان روشن ميشود.
شيعه و اهل سنت متفقند که پيامبر9 فرمود: من از ميان شما ميروم و دو چيز گرانبها در بين شما به يادگار ميگذارم که اگر به آن دو متمسک شويد، هيچ گاه گمراه نميشويد; کتاب خدا و اهل بيتم. خداوند دانا به من خ